O Livanjskom Polju

Od Livna ka Bosanskom Grahovu, pravcem SZ-JI, na visini od 700-720m/nv proteže se Livanjsko polje, kraška tektonska rasedlina ukupne površine od 405km. Okruženo je planinama: Kamešnica (vrh Konj 1856m); Dinara (vrh Troglav 1913m); Midena (1221m); Grabovica (1066m); Tušnica (1700m); Krug (1740m); Cincar (2006m); Golija (1892m); Šator (1875m) i Staretina (1675m). Poljem protiče i nekoliko reka ponornica, Jadranskog sliva: Sturba, Žabljak, Bistrica, Brina, Plovuča, Jaruga, Rišina, a tu je i Brežinsko jezero, kao i veštačka akumulacija Buško blato.

U polju je razvijena poljoprivreda, naročito stočarstvo, a postoje i naslage lignita. Ovaj kraj je i važno stanište retkih ptica, pod međunarodnom zaštitom Ramsarske konvencije, a bogat je i mediteranskim priobalnim biljem i hrastovom šumom. Iako spada u dobro očuvana kraška polja, prilično je ugroženo neodrživim korišćenjem voda i drugih resursa.

Obzirom da je Livanjsko polje zaleđe srednjeg Jadrana, kao i da postoje prirodni prevoji preko Dinare koji su prirodni putni pravci pogodni za izgradnju puteva, preko ovog polja su još od praistorijskog vremena prolazile važne putne komunikacije koje su povezivale unutrašnjost sa mediteranom.

Naselja

Grad Livno predstavlja urbani, administrativni i ekonomski centar Livanjskog polja. Naselja Livanjskog polja dele se na naselja gornjeg i naselja donjeg polja. U gornjem polju su naselja: Potočani, Zagoričani, Dobro, Drinova Međa, Vidoši, Megdan, Grgurići, Pohum, Vržerale, Lopatice, Glavice, Smrčani, Žabljak, Držanlije, Rapovine, Zabrašće, Bila i Bilo polje, Srđevci, Podgradina, Prisoje, Golinjevo, Miši, Brina, Podgreda, Sturba, Potkraj, Lipa, Čuklić, Tribić, Orguz, Ćosanlije, Prolog, Ćaić, Odžak, Lištani, Gornji i Donji Rujani, Grborezi, Komorani, Guber, Zastinje, Suhača, Kablići, Priluka, Prisap, Žirović, Ljubunčić, Lusnić i Strupnić. Donjem polju pripadaju naselja: Čaprazlije, Provo, Gubin, Sajković, Gornji i Donji Kazanci, Pržine, Crni Lug, Peulje, Grkovci, Jaruga, Nuglašica, Bastasi, Bogdaši, Vrbica, Radanovci, Bojmunte, Čelebić i Kovačić.

Stanovništvo

Najveći broj stanovnika Livanjskog polja tokom vekova se doselio iz Dalmacije. Prema nekim podacima 107 rodova, što je skoro 59% od ukupnog broja, je dalmatinskog porekla. Neki rodovi koji su došli iz Vrlike po predanju znaju svoje poreklo i kada su im preci, često pred nemaštinom i pritiscima, bežali u Dalmaciju i ponovo se vraćali u Livanjsko polje. Razlog napuštanja ognjišta bile su i epidemije kuge, o čemu postoje i istorijski dokumenti. Takođe, postoje i osnovane tvrdnje da je privremenog iseljavanja bilo i pred naletima Turaka koji su ovaj kraj do temelja rušili, palili i pljačkali. Neka istraživanja govore da su neki rodovi (npr. Dokići iz Vrbice) starosedeoci u ovom kraju i da se nikada nisu iseljavali.

Mario Petrić je za potrebe Zemaljskog muzeja u Sarajevu tokom šezdesetih godina 20. veka utvrdio da srpsko stanovništvo Livanjskog polja vodi poreklo od srpskih doseljenika koji su Vrličku i Kninsku krajinu naselili u 15. i 16. veku i kasnije. Najveće seobe Srba u Dalmaciju pominju se od 1523. do 1527. godine, kada je po naređenju Turaka iz Bosne, Hercegovine i Srbije  u Kninsku krajinu, Bukovicu i Kotare preseljeno nekoliko hiljada srpskih porodica. Takođe, postoje i podaci o doseljavanju Srba u okolinu Vrlike posle potpisivanja Karlovačkog mira, 1699. godine.

Preseljenje stanovništva iz Vrlike u sela Livanjskog polja odvijalo se najčešće preko Dinare, na selo Gubin, mada je skoro svako selo imalo svoju prečicu kuda su inače prolazili karavani između Dalmacije i Bosne.

Srpske porodice su velikim delom doseljenici iz okoline: Drniša, oko izvora Cetine, Knina, Vrlike i Kotara, a nešto i okoline Sinja.

Takođe, iz Bosne i Hercegovine je krajem 17. veka u Dalmaciju prešlo dosta hrišćana, uključujući i pravoslavace od kojih su neki, pod uticajem franjevaca, primili katoličanstvo. Zabeleženo je da je oko 2500 hrišćana iz sandžaka: Bihać, Banja Luka, Travnik i Novi Pazar došlo 1876. godine u kadiluke: Livno, Duvno i Glamoč. Grupi doseljenika, koja je u sela Livanjskog polja došla iz zapadne i severozapadne Bosne, pripadalo je 43 roda, odnosno 24% od ukupnog broja rodova ovog kraja. Oni su naseljavali uglavnom nacionalno mešovita sela: Čaprazlije, Čelebić, Priluku, Suhaču, Zastinje, Guber, Grboreze, Rapovine, Žabljak, Potočane, Bila, Smrčane, Golinjevo, Rujane, Lištane, Odžak i druga.

Kada je reč o katoličkom življu, prema popisu biskupa Dragičevića iz 1741. godine, u livanjskom kraju ih je bilo 3326. Međutim, 1704. godine, katolika je u sedam livanjskopoljskih sela bilo svega 400, što ukazuje na njihovo značajnije doseljavanje između dve pomenute godine, a najviše u periodu 1714 – 1718. godine.

Turska populacija, koja je u Livanjsko polje došla krajem 17. i početkom 18. veka, nije bila velika, a prema zvaničnim podacima ni islamizacija u ovom područiju nije bila naročito izražena. Oko 1720. godine na područiju Livanjskog polja bio je priličan broj zaima i spahija kojima su trebali novi kmetovi u zamenu za one izgubljene iseljavanjem hrićanskog življa. Mehmed-beg Atlagić, Pašić Radosličić i Muhamed-beg Durakbegović opraštali su nedela, ali i plaćali zlatom i suknom poglavare rodova kako bi ih doveli na svoja imanja u Bosni.

Sledeći značajniji migracijski talas koji je bio početkom 19. veka, prouzrokovan je ekonomskim razlozima.

Do kraja Prvog svetskog rata nije bilo iseljavanja, sem pojedinačnih, a nakon Drugog svetskog rata započela je migracija pretežno srpskog življa, kao posledica ratnih stradanja. Prema popisu iz 1931. godine u Livnu i livanskopoljskim selima od ukupno 22.772 stanovnika 25% (5693) činili su Srbi. Do decembra 1994. godine, Srbi su dominantno naseljavali sela: Bojmunti, Radanovci, Vrbica, Bogdaši, Bastasi, Nuglašica, Grkovci, Crni Lug, Jaruga, Pržine, Kazanci, Sajković, Gubin, Provo i Čaprazlije. Tokom građanskog rata devedesetih godina 20. veka (1992.-1995.) srpski živalj je gotovo u potpunosti nestao sa ovih područija, iseljavanjem, ali dominantno proterivanjem sa vekovnih ognjišta 1994. godine, a njihove kuće i sela su spaljena.

Poslednji zvaničan popis stanovništva iz 1991. godine beleži da je u 59 naselja ove opštine živelo ukupno 40.600 stanovnika, od čega: 72% Hrvata; 14% Muslimana i blizu 10% Srba. U gradu Livnu, prema istom popisu, od 10.000 žitelja, Srbi su činili preko 15%, dok je Muslimana bilo 39%, a Hrvata 35%. U odnosu na popis iz 1971. godine broj Srba u opštini se smanjio za 1,76%. Nezvanični podaci za 2003. godinu ukazuju da se ukupan broj stanovnika opštine za 12 godina smanjio za 8.146, pri čemu je učešće Srba opalo za skoro 8%, i iznosi svega 2,2%, dok je učešće Hrvata poraslo na preko 83%, a Bošnjaka  (Muslimana) na nepunih 13%.